Edirne'mizdeki "Kal Kadoş ha Gadol" (Kutsal Büyük Havra) Nihayet onarılıyor....

Kal Kadoş ha Gadol(Kutsal Büyük Havra) adıyla 1907'de ibadete açılmıştır.

Edirne'de Ağustos 1905 büyük yangında (Harik-i Kebir) bir gecede tamamen yok olan 13 Sinagogun yerine daha önce Mayor ve Polya havralarının bulunduğu mahallede 6 Ocak 1906 (H.1325) padişah fermanıyla inşaatına izin verilen Büyük Sinagog, Fransız mimar France Depre tarafından Viyana Sinagogu örnek alınarak inşa edilmiş ve "Kal Kadoş ha Gadol"(Kutsal Büyük Havra) adıyla 1907'de ibadete açılmıştır.


Edirne'de artık eskisi kadar Musevi cemaat yaşamadığından, Kaleiçi Dilaver Bey mahallesindeki bu görkemli Sinagog kendi kaderine terk edilmiş olarak bölüm bölüm yıkılmaktayken en nihayet 04 11 2010 tarihinde Vakıflar Bölge Müdürlüğünün açtığı ihale sonucu tahminen dört milyon Tl bedelle onarımına bu gün itibari ile başlanmıştır ihaleyi alan firma bahçe ve çöküntü sonucu oluşan molozların temizliğine başlamıştır..

Büyük yangında yok olan sinagoglar

1905 yılındaki yangından önce her musevi cemaatinin ayrı sinagogları mevcuttu. Günümüzde Kaleiçi semti ve Tahtakale civarında yoğunlaşan bu sinagoglar, yangın nedeniyle tamamen yok oldu. Bu sinagogların 20. yüzyıl başlarındaki konumları ve sinagogları yaptıran cemaatler şöyle sıralanabilir:

Papalık kontroluna girmesinden sonra 1537 de İtalya Apulya dan kovulanlardan Edirne'ye yerleşenler Tahtakale'de Hahambaşı sokağında Apulya cemaatı Sinagogu'nu inşa etmişlerdi. Yeri Tahtakale Hahambaşı sokağı No:23'te idi.

İspanya Katalonya bölgesinden sürgün edilen musevilerin kurduğu Toledo cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale civarında, Havra sokak No:10'da idi.

İtalya Sicilya'dan göç eden yahudilerin kurduğu Sicilya Cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Havra Sokağı'nda No:2'de idi.

İspanya Katalonya bölgesinden sürgün edilen musevilerin kurduğu Katalonya cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Hahambaşı Sokağı'nda No:13'te idi.

İspanya Sevilla bölgesinden sürgün edilen musevilerin kurduğu Sevil cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Uzun Haçador Sokağı No:9'da idi.

İtalya'dan Edirne'ye göç eden yahudilerin inşa ettirdiği İtalyan Cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Sinomaçi Sokağı'nda, No:18'de idi.

Osmanlı'dan önce Edirne'de yaşayan ve sonra Yunanistan ve İstanbul'da göç eden Romanyot yahudilerinin kurduğu İstanbul Cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Havra Sokağı'nda, No:8'de idi.

Portekiz'den zorla göç ettirilen ve Edirne'ye yerleşen yahudi cemaatinin kurduğu Küçük Portekiz Sinagogu. Yeri Tahtakale Hahambaşı Sokağı'nda, No:39'da idi.

Portekiz'den zorla göç ettirilen ve Edirne'ye yerleşen yahudi cemaatinin kurduğu Büyük Portekiz Sinagogu. Yeri Tahtakale Havra Sokağı'nda, No:5'te idi.

İspanya Aragon yöresinden göç eden yahudilerin inşa ettiği Aragon Cemaati Sinagogu. Yeri Tahtakale Havra Sokağı'nda, No:20'de idi.

"Kovulma" anlamına gelen Geruş adında bir havra Tahtakalede Havra Sokağı'nda İspnaya'dan göç eden cemaat tarafından kurulmuştur (Aynı isimde bir havra Bursa'da mevcudiyetini korumaktadır). Yeri Tahtakale Havra Sokağı'nda, No:1'de idi.

1470 de Fransisken Papazların etkisiyle X.Ludvig. tarafından Bavyera(Almanya)dan sürülen Eşkinaz Yahudi cemaati Alaman Cemaati Sinagogu"nu inşa etmişlerdi.
Yeri Tahtakale Zindan Sokağı, No:1'de idi.

Tahtakalede Tahtakale sokağında Budin cemaatı havrası, 1376 yılında I. Louis tarafından Macaristan'dan kovulan Yahudilerin, Osmanlı topraklarında yerleştikleri bölgelerden biri de Edirne'dir. 20 yüzyıl başlarına kadar Macar anlamına gelen "Magyar" soyadına Edirne'de yaşayan Yahudiler arasında rastlanmaktaydı. Budin Cemaati Edirne'de Budin Sinagogu'nu inşa etmişti. Yeri Tahtakale Sokağı'nda, No:20 de idi.

1829 yılında kaleiçinde Meyveciler sinagogu olarak bilinen, meyve,yemiş satanlar ve taşıyıcılar ve hamalların oluşturduğu cemaate ait havra bu gün kaleiçi cumhuriyet caddesi no:29 dadır..

İspanya Mayorka'dan sürülen Yahudiler'in bir kısmı Edirne'ye yerleşmiş ve Mayor Cemaati Sinagogu'nu inşa etmişlerdi. Yeri Tahtakale Hahambaşı sokağında No:29'da idi.